Dr hab. Agnieszka Żyta, prof. UWM
W dniach 20-24.11. 2023 miałyśmy okazję odbyć wizytę studyjną w wybranych placówkach zajmujących się wsparciem dorosłych osób z niepełnosprawnościami w zakresie organizacji czasu wolnego, pracy oraz mieszkalnictwa w Sztokholmie, w Szwecji. Spotkałyśmy się i rozmawiałyśmy zarówno z pracownikami-instruktorami centrum kulturalnego oraz zespołu mieszkań wspieranych (m.in. p. Katariną Nord, p. Matsem Erikssonem), jak i samymi uczestnikami odwiedzanych miejsc.
Podstawowym celem polityki związanej z wspieraniem osób z niepełnosprawnościami Szwecji jest „osiągnięcie sprawiedliwych warunków życia i pełnego uczestnictwa w zróżnicowanym społeczeństwie dla osób niepełnosprawnych” (https://sweden.se/life/equality/disability-policy, dostęp: 29.01.2024). Opierając się na założeniach Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami (WHO, 2006) działania na rzecz równych praw i dostępu tej grupy społecznej są realizowane zarówno przez placówki państwowe, agencje publiczne, jak i sektor NGO.
Szwedzki rząd i parlament ustanawiają wytyczne dotyczące polityki w zakresie niepełnosprawności, głównie poprzez ustawodawstwo. Agencje rządowe ponoszą krajową odpowiedzialność za określone sektory, w tym edukację, opiekę zdrowotną i zatrudnienie. Rady regionalne są odpowiedzialne za zdrowie i opiekę medyczną. 290 szwedzkich gmin odpowiada między innymi za edukację i usługi socjalne (https://sweden.se/life/equality/disability-policy, dostęp: 29.01.2024).
W trakcie wizyty odwiedziłyśmy Medis 5. Medis 5 znajduje się w centrum Sztokholmu w Szwecji. Jest to znajdujące się w centrum Sztokholmu chronione miejsce pracy dla 24 osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną lub/i spektrum autyzmu. Zakres pracy i działań dotyczy szeroko pojętej kultury. W Medis 5 uczestnicy tworzą teatr, muzykę, sztukę, fotografię, film, poezję. Prowadzą warsztaty, skupiają się na zdobywaniu kompetencji i umiejętności związanych z samostanowieniem oraz empowermentem osób z niepełnosprawnościami. Personel, składający się z siedmiu osób, posiada wyższe wykształcenie w różnych dziedzinach sztuki, fotografii, filmu, informatyki i muzyki. Medis 5 jest zarządzany przez Sensus, organizację pozarządową zajmującą się edukacją i kulturą dorosłych. Jest finansowany przez gminę Sztokholm. Organizacja ma wieloletnie doświadczenie w pracy z kulturą. Uczestnicy biorą udział w wielu projektach (w tym międzynarodowych), pracują przy produkcjach odpowiadających ich umiejętnościom. Przyjazna atmosfera pracy, wspieranie ich samostanowienia i uwzględnianie mocnych stron oraz zainteresowań sprzyja budowaniu inkluzji społecznej. Dorośli pracujący w Medis5 uczestniczą w życiu społecznym. Duży nacisk w pracy z nimi kładziony jest na kształtowanie realistycznego obrazu siebie, uczenie brania odpowiedzialności za swoje decyzje i wspieranie świadomości swoich praw. Oprócz tego celem działań artystyczno-terapeutycznych Medis5 jest osiągnięcie wysokiego poziomu artystycznego i dotarcie do odbiorców spoza środowiska osób z niepełnosprawnościami.
Miałyśmy okazję uczestniczyć w przedstawieniu realizowanym przez pracowników Medis5 (This is our Planet. Agenda 2030), będącym efektem kilkuletniej pracy projektowej poświęconej globalnym celom zrównoważonego rozwoju. Osoby z niepełnosprawnościami przygotowały pod kierunkiem instruktorów oraz artystów współpracujących z Medis5 szereg animacji oraz e-book. Dzieliły się z gośćmi zaproszonymi na premierę swoimi pracami plastycznymi, skomponowanymi piosenkami oraz przedstawieniem teatralnym. Po przedstawieniu wymieniałyśmy doświadczenia z przedstawicielką władz lokalnych zajmującą się organizacją czasu wolnego dla osób z niepełnosprawnościami na terenie Sztokholmu.
W trakcie wizyty miałyśmy także okazję zapoznać się z mieszkalnictwem wspieranym oferowanym w Sztokholmie dla dorosłych z niepełnosprawnościami. Obowiązujące w Szwecji Rozporządzenie o Planowaniu i Budownictwie uwzględnia szereg przepisów dbających o zachowanie dostępności. Celem jest umożliwienie jak największej liczbie osób – niezależnie od stanu ich funkcjonowania – uczestnictwa w życiu społecznym na równych warunkach. Jeśli osoby z niepełnosprawnościami muszą zmodyfikować swoje zakwaterowanie – aby dostosować je do swoich konkretnych potrzeb – mają prawo ubiegać się o dotację od lokalnego samorządu /gminy. Zespół mieszkań, które odwiedziliśmy wspólnie z jedną z uczestniczek Medis5, usytuowany w nadrzecznej dzielnicy Sztokholmu pozwala na bezpieczne i zgodne z zasadami równości oraz dostępności mieszkalnictwo dla osób, które gotowe są do samodzielnego zamieszkania. Zakres oferowanego im wsparcia jest bardzo zróżnicowany i zależny od indywidualnych potrzeb osoby.
Wizyta studyjna była okazją nie tylko do poznania propozycji i rozwiązań realizowanych w Szwecji, ale także szansą na wymianę doświadczeń i wsłuchanie się w głos samych dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną. Dziękujemy wszystkim pracownikom Medis5 za otwartość i chęć podzielenia się swoimi doświadczeniami! Tack så mycket!